نفْس ما است؛ شیطان درونی ما است؛ نفْس امّارهی ما است؛ خودخواهیها و جاهطلبیها و منیّتهای ما است - و یا شیطانهای خارجی یعنی دستهای دشمن، دست استکبار، دست قدرتهای ظالم و ستمگر، پشت سرِ همهی اختلافها هست. در کشور ما هزار سال علم و دین در کنار یکدیگر بودند. علمای بزرگ تاریخ ما - پزشکان بزرگ، منجّمین بزرگ، ریاضیدانهای بزرگ؛ آن کسانی که امروز نامشان و اکتشافاتشان هنوز در دنیا مطرح است - جزو علماءبالله بودند؛ جزو صاحبان دین و متفکّران دینی هم بودند. ابنسینایی که هنوز کتاب طبّ او در دنیا بهعنوان یک کتاب زندهی علمی مطرح است ،( ۷ ) ابنسینایی که در این هزار سال در شئون مختلف بهعنوان یک چهرهی برجستهی تاریخ بشر در همهی صحنههای علمی دنیا مطرح بوده و هنوز هم مطرح است و در تاریخچهی علم در عالم، بعضی چیزها به نام او ثبت شده است، یک عالم دینی هم هست؛ همینطور محمّدبنزکریّای رازی، همینطور ابوریحان بیرونی، همینطور دیگر علما و دانشمندان و متفکّرین و مکتشفین و مخترعین دنیای اسلام. این وضع کشور ما و دنیای اسلام ما بود. تا وقتی دین حاکم بود، تا وقتی صحنهی زندگی مردم از دین و نفوذ معنوی دین بکلّی خالی نشده بود، وضع اینجور بود. از وقتیکه اروپاییها و غربیها و سیاستمداران صهیونیست و متفکّرانی که نشسته بودند برای نابودی دنیای