چشم ظاهرى تحلیل کند، همین نتیجه یک نتیجه‌ی قهرى و طبیعى بود. دوستان هم نگران بودند که چه خواهد شد. یعنى فقدان امام به‌عنوان یک عامل براى تمام شدنِ همه‌چیز به حساب می‌آمد. ملّت ما در این امتحان بزرگ، عکس این را ثابت کرد؛ از آن چیزى که به‌عنوان عامل ویرانى حساب میشد، عامل ثبات درست کرد، عامل وحدت درست کرد، عامل پیشرفت درست کرد؛ فقدان امام با هوشیارى ملّت و با ایمان مخلصانه‌ی ملّت، تبدیل شد به یک عامل قوّت در نظام جمهورى اسلامى. همین هم دلیل دیگرى است بر این که رشد مردم امروز ما از مسلمانان صدر اسلام و زمان پیغمبر حتّى بیشتر است؛ آنها هم نتوانستند این وحدت، این تحرّک و این ایمان را بعد از رحلت رهبر بزرگ اسلام به وجود بیاورند، امّا ملّت ما توانست. من لازم است که بخصوص تصریح کنم به موضع‌گیری‌هاى شما مردم غیور آذربایجان. البتّه آنچه شما در طول این چند روزِ بعد از رحلت حضرت امام انجام دادید ‌ - که دشمن را با حرکات خودتان مأیوس کردید - براى من غیرمنتظره نبود؛ هر کس آذربایجان را بشناسد برایش غیرمنتظره نیست. آذربایجان در طول این ده سالِ انقلاب، سخت‌ترین امتحانها را با بهترین وجه گذرانده است؛ هیچ استانى، هیچ منطقه‌اى از مناطق کشور، با امتحانهاى دشوار آذربایجان مواجه نشد که به این خوبى از عهده‌ی امتحان بربیاید. و قبل از انقلاب هم همین‌جور؛ در دوران ده‌ها سال گذشته‌ی تاریخ ما، وقتى ما نگاه میکنیم، می‌بینیم که در این دو سه حادثه‌ی بزرگى که اتّفاق افتاده ‌ -

«2»