آسیبپذیر هم باشد. درحقیقت آنچه که الان این حصار را نگه داشته، ایمان و روحیهی مردم است. ایمان و روحیه را چه کسى براى مردم حفظ میکند ؟ به نظر من یکى از مهمترین عوامل حفظ ایمان و روحیه در مردم، همین نمازهاى جمعه و همین خطبههاى جمعه و این حضور معنوى مردم در صحنهی نماز جمعه است و اینکه یک نفر انسان امینى و یک زبان صادقى که مردم او را قبول دارند، هر جمعه میآید، از اوضاع کشور براى مردم میگوید، آنها را نصیحت میکند، جهتگیرى آنها را تصحیح میکند، به اعتقاد من این یکى از پایههاى اساسى حفظ نظام اجتماعى ما است. آنجورى که بنده مشاهده میکنم، در تاریخ هم همینجور بوده؛ هم ائمّهی عدل مثل رسول مکرّم اسلام ( صلّى الله علیه و آله و سلّم ) و صدر اوّل، و هم خود خلفاى جور - مثل دوران بنیامیّه و بنیعبّاس و امراى آنها در اقطار ( ۹ ) بلاد اسلامى؛ [ حتّى ] آنها که نماز جمعهشان، نماز جمعهی حقیقى نبود و دعوت به تقوایشان با عمل غیرپرهیزکارانهی خودشان اثر حقیقى نداشت، امّا درعینحال تأثیر میگذاشت - از نماز جمعه براى تحکیم پایههاى حکومت استفاده میکردند. بنده گاهى که خطب جمعهاى را که بعضى از این امرا و پادشاهان بنیامیّه یا بنیعبّاس یا امراى آنها ایراد کردند میبینم، آنهایى که نظامشان نظام باطلى بود، بر مبناى ظلم بود، بر مبناى تبعیض بود، بر مبناى عمل فاسقانهی خود آن امرا بود - مثلاً حجّاج؛ یا یوسفبنعمر ثقفى، استاندار عراق در آن زمان؛ یا بعضى دیگر - میبینم این حرفها تأثیر زیادى داشته؛ یعنى