ما حفظ نمیکند. همچنان که همه‌ی دستاوردهای بشر به تبع تلاش و پیگیری است، حفظ آنها هم به تبع تلاش و مجاهدت و فداکاری است. اگر مشاهده میکنید که ملتهایی پیشرفتهای علمی و تکنولوژیکی یا سیادت سیاسی و اقتصادی پیدا کرده‌اند - ثروتمند شده‌اند و عزتی پیدا کرده‌اند - هرچه هست، تابع تلاش است. این یکی از اصول اسلامی است که « من کان یرید العاجلة عجّلنا له فیها ما نشاء لمن نرید »؛( 1 ) این مربوط به کسانی است که دنیا را میخواهند. آن کسانی که دنبال ارزشها هستند و دنیای ارزشی را که همان آخرت است، و آخرت الهی را که همان ثواب الهی است، میخواهند، آنها هم همین‌طورند؛ « و من اراد الأخرة و سعی لها سعیها و هو مؤمن فاولئک کان سعیهم مشکورا ».( 2 ) بعد میفرماید: « کلاّ نمدّ هؤلاء و هؤلاء »؛( 3 ) ما همه را کمک میکنیم؛ اینها را و آنها را. هرکس که تلاش کرد، در همان راهی که تلاش کرده است، خدا به او کمک میکند. تلاش، معیار و میزان برای به دست آوردن دستاوردهاست. حفظ دستاوردها هم همین‌طور است؛ یعنی بیتلاش نمیشود. تاریخ در مقابل ماست. قرآن - معلم بصیرت‌بخش بشریت - در مقابل ماست. در چند جای قرآن خداوند به بنیاسرائیل میفرماید: « و انّی فضّلتکم علی العالمین »؛( 4 ) من شما را بر همه‌ی عالمین فضیلت بخشیدم؛ اما همین بنیاسرائیل کاری کردند که خدای متعال فرمود: « و ضربت علیهم الذّلّة و المسکنة و بائو بغضب من‌اللَّه »!( 5 ) خداوند قوم و خویشی با کسی ندارد؛ این تلاش انسانهاست که تعیین کننده‌ی سرنوشت آنهاست؛ لذا در سوره‌ی

«4»