ضرورت و اقتضاء است، لیکن بههرحال دارد تحول پیدا میکند. یقیناً حوزهی امروز با حوزهی اول انقلاب - حتّی دو، سه سال بعد از انقلاب - یکسان نیست. الان ارزشهایی در حوزه مطرح است که آن روز مطرح نبود؛ شاید هم این ارزشها، ارزشهای واقعی باشد. مثلاً امروز به مسألهی نظام بخشیدن به حوزه و تمرکز دادن به ادارهی حوزه و تحول حوزوی، توجه بیشتری معطوف میشود؛ اما در اوایل انقلاب متأسفانه اصلاً طلبهها یادشان نبود که چنین چیزی لازم است !
ما فرصت خوبی را در این ده، دوازده ساله تقریباً از دست دادیم؛ و آن فرصتِ حضور امام بود. اگرچه ایشان نسبت به مسائل حوزه یک نوع امساکی داشتند و خیلی مایل نبودند که در مسائل حوزه نظری ابراز کنند - البته چیزهایی در ذهن شریفشان بود - لیکن ما طلبهها و عناصر علاقهمند به مسائل حوزه، باید از آن فرصت به نحوی استفاده میکردیم؛ که تا حالا این کار نشده است؛ حالا هرکسی یکطور گرفتار بوده؛ بعضیها در دولت، بعضیها در مبارزات، بعضیها در مسائل گوناگون دیگر؛ این فرصت از دست رفته؛ نباید بگذاریم بیشتر از این از دست برود.