الان درخواستهایی سراغ ما می‌آید؛ طلبه‌ها چیزهایی از ما میخواهند؛ حتّی بعضی از فضلای قم - که اگر آدم اسمشان را بیاورد، شاید کسی باور نکند که اینها این درد را دارند - به این‌جا میآیند و از مسائل حوزه شِکوه میکنند و اظهار علاقه میکنند که دستی بیاید و کاری در حوزه بکند؛ این نشاندهنده‌ی درخواستهاست.

واقعاً ما باید بفهمیم که الان مشکل حوزه چیست؛ این به یک نوع نگرش دقیق، پخته و همه‌جانبه احتیاج دارد. من سالهاست که از حوزه منفکم. ماها مسائل عمومی حوزه را میدانیم؛ اما بلاشک مسائل ریزی در حوزه هست که ما نمیدانیم؛ آن کسی که در حوزه تنفس و زندگی میکند - به قول عربها، یعیش الحوزة - این مسائل را میفهمد.

یک نکته این است که مسائل حوزه را - آنچه که الان باید انجام بگیرد - ما بایستی بدانیم. الان نظرات خوبی هم هست؛ بعضی از بچه‌های مشهدی خودمان هستند که پیش ما میآیند و میروند؛ گاهی اوقات نامه میدهند و حرفهای خوب و بکر در کارشان وجود دارد؛ انسان میبیند که اینها واقعاً کفایت میکند. حقیقتاً اگر کسی بخواهد کاری برای حوزه بکند، میتواند اینها را در همین نظرات پیدا کند؛ ولو خود آدم هیچ ابتکاری نداشته باشد، از آنها میتواند استفاده کند. من از این نظراتی که داده میشود، استفاده میکنم. شاید خود این جوانان هم خیال نمیکنند که ما این‌قدر از نظرات آنها استفاده میکنیم؛ فکر میکنند اعتنایی نمیشود؛ در حالی که نه، حقیقت

«4»