همان مقداری که متوقع است، پیش رفته است؛ این، آن بخش اول قضیه بود که من لازم دانستم در این جلسهی با این عظمت و اهمیت عرض بکنم؛ وجهش هم همین است که نظام با شما پیوند دارد و شماها نمیتوانید از اوضاع نظام بیاطلاع باشید. این، کلیات و خطوط اصلیش بود؛ جزییات هم بههمین اندازه قابل دسترسی است و شما بایستی اطلاع پیدا کنید. بخش دوم دربارهی حوزه است که حضرت آقای مشکینی ( اداماللَّهبقائه الشّریفواداماللَّهبرکاتوجوده ) آن را بیان کردند. حوزهی امروز، نسبت به گذشتههای ما، یک چیز استثنایی است. ما در تاریخ اسلام، هرگز چنین حوزهیی با این کم و کیف نداشتهایم. آنطور که فرمودند، ( ۶ ) حدود بیستوچهار هزار نفر طلبه در یک مرکز مشغول تحصیل هستند. البته حوزههای دیگری هم در سرتاسر کشور هست. بحمداللَّه حوزهی نجف هم هنوز هست؛ اگرچه دشمنان روی آن خیلی فشار آوردند؛ و البته نخواهند توانست آنچنان پایگاه عظیمی را از بین ببرند و انشاءاللَّه آنها خواهند مُرد و خواهند رفت و آن حوزه برگ و بار پیدا خواهد کرد و رشد و بالندگی خواهد داشت و برکاتش را بر دنیا سرازیر خواهد کرد. بنابراین ما در تاریخ خودمان، چنین حوزهی علمیه و چنین مجموعهی علمییی نداشتهایم؛ همچنان که در ادیان و در مذاهب دیگر غیراسلامی هم اینگونه مجموعهی علمی با این حجم و با این عمق - یعنی کماً و کیفاً - نداریم. البته مراکزی مثل « ازهر » و جاهای دیگر هست؛ لیکن بین آنها