ببینید، ما اگر بخواهیم عمودی را که به میزان زیادی به طرف چپ رفته است، متعادل کنیم، یک مقدار آن را به طرف راست میکشیم، تا متعادل بایستد؛ قاعده‌اش این است. الان وضعیت این‌گونه است. شما ببینید در داخل کشور ما مثلاً « فیاض لاهیجی »( ۱۳ ) را که یک فیلسوف است، چه کسی میشناسد ؟ اصلاً نمیخواهم او را با « کانت »( ۱۴ ) و « دکارت »( ۱۵ ) و امثال اینها مقایسه کنم. « ملاصدرا »( ۱۶ ) را هم که معروف است، به قدر « کانت » نمیشناسند؛ چه برسد به « فیاض لاهیجی »! ما که در فلسفه از آنها عقبتر نیستیم؛ ما که در فلسفه استاد غربیم. همه قبول دارند که در فلسفه، شرق استاد غرب است و ایران جزو پیشروان فلسفه در دنیاست؛ کسی که دیگر در این بحث ندارد. این‌که تکنولوژی و الکترونیک نیست که بگوییم آنها جلویند؛ درعین‌حال فلان فیلسوفِ نصفه‌کاره‌ی ناقصِ غربی، با شرح حالش، تماماً در همه‌ی مراحل معرفت عمومی در این‌جا حضور دارد؛ در حالی که یک فیلسوف ایرانی، یک شاعر بزرگ ایرانی، یک عارف ایرانی، اصلاً شناخته شده نیست؛ حالا فقیه که هیچ ! آن رژیم گذشته اگر با دین ارتباطی هم داشت، مسلّماً آن ارتباط از نقطه‌ی فقاهت نبود؛ یعنی با این نقطه‌ی فقاهت بد بود و لج میکرد. اگر هم یک نفر میخواست یک خرده دینداری بکند، سراغ تصوف میرفت ! یعنی اگر

«14»