چیزی امکان ندارد. پس، دعا در کنار تلاش و با تلاش است. بعضاً خیلی از تلاشها به نتیجه نمیرسد؛ اما همین که دعا کردید، به نتیجه خواهد رسید. این، یک نکته.

مطلب دیگر این است که گاهی هر چه انسان دعا میکند، مستجاب نمیشود. علت چیست ؟ روایات دینی، این مشکل را برای ما حل کرده‌اند. مثلاً در روایات آمده است که اگر شرایط دعا وجود نداشته باشد، دعا مستجاب نمیشود. بالأخره دعا هم شرایطی دارد. بزرگان دین فرموده‌اند: « کارهای نشدنی را از خدای متعال نخواهید .» در روایتی آمده است که روزی یکی از اصحاب نبىّ‌اکرم صلّیاللَّه علیه آله و سلّم در حضور پیغمبر دعا کرد و گفت: « اللّهم لاتحتجنی علی احداً من خلقک ( ۷ )»؛ « خدایا، مرا محتاج هیچ آفریده‌ای نکن .» « فقال رسول، صلّیاللَّه علیه و آله: لا تقولنها کذا .» « پیغمبر، صلّیاللَّه علیه و آله فرمود: این طور نگو .» « فلیس من احداً الّا و هو محتاج الیالنّاس .» مگر میشود که یک انسان، محتاج دیگران نباشد ؟ « نگو که خدایا مرا محتاج هیچ کس نکن. این، خلافِ طبیعت بشری، خلافِ سنّت الهی و خلافِ طبعِ نهاده پروردگار در وجودِ انسان است .» چرا میگویی « خدایا، مرا محتاج هیچ کس نکن »؟ این دعا، مستجاب نمیشود. آن فرد، عرض کرد: « یا رسول‌اللَّه ! پس چگونه دعا کنم ؟» فرمود: « قل‌اللّهم لاتحتجنی علی شرار خلقک .» « بگو: خدایا ! مرا محتاج اشرار از بندگان خود مکن. مرا نیازمند مردمان شریر مکن. مرا محتاج انسانهای لئیم مکن. این درست است. این میشود. این را از خدا

«8»