بیانات و مکتوبات 1374
حجّت‌الاسلام مسیح بروجردی: جایگاه ایشان در سیستم اداری کشور چگونه بود؟
واقعاً بسیار سخت است که آدم بخواهد جایی برای ایشان معیّن کند، چون ایشان موقعیّتی رسمی نداشتند. من همین‌قدر میتوانم بگویم که ایشان شخصیّت ممتاز و بی‌بدیلی بودند و واقعاً جایشان خالی شد. ایشان خصوصیّاتی داشتند که هیچ‌کس دیگر ندارد و نخواهد داشت؛ واقعاً چنین بود؛ یعنی ارتباط با امام، نزدیکی به امام، دانستن نظرات امام. ایشان چیزهایی را از امام میدانستند و گاهی اوقات میگفتند که شاید هیچ‌کس دیگر نمیدانست. قدرت بر انتقال نظرات رهبری مثل امام به مسئولین، مسئله‌ی بسیار مهمّی است. گاهی اوقات هست که مصلحت نیست رهبری در امری اقدام کند، لکن خوب است نظرش دانسته شود تا کسانی که میخواهند مسائلی را رعایت کنند، حواسشان باشد که نظر رهبری این است. حاج احمد آقا ناقل امین و باهوشی بودند که دقیق میفهمیدند و همان را که نظر شریف امام بود منعکس میکردند. با ما که این‌گونه بودند. ببینید چه نقشی میتوانستند داشته باشند. موارد متعدّدی اتّفاق افتاد که انسان درباره‌ی انجام امری تصوّر میکرد کار خوبی است و نظر امام نیز همین است؛ بعد معلوم میشد که نه، نظر امام این نیست. در قضایایی که اواخر عمر شریف ایشان پیش آمد، این‌گونه بود. ما دچار اشتباهی بودیم و خیال میکردیم که شاید امام مثلاً ته دلشان نیز همین باشد؛ بعد معلوم شد که نه، این‌گونه نبوده است؛ ما نمیدانستیم. البتّه در خدمت امام، مکرّر مذاکره شده بود، امّا انسان تنها دیدگاه‌های صریح و لبّ نظر امام را میدانست، [لذا] شاید در بعضی از مسائل به شکل دیگری عمل میکرد. به هر حال، حاج احمد آقا این نقش را داشتند که نظر امام را میدانستند و به بیرون منعکس میکردند. نه در زمان حیات ایشان و نه بعد از ایشان، هیچ‌کسِ دیگر حائز این خصوصیّات نیست. علاوه بر جهات شخصی و غیر از آنچه در شخص خود ایشان بود، در وضع و محاذات9 تاریخی و جغرافیایی و انسانی هم خصوصیّاتی داشتند که مخصوص خودشان بود؛ نسبت نزدیک به امام، قرب جوار با امام، طول زمان معاشرت با امام و آگاهی از مسائل انقلاب. ایشان از اغلب مسائل کشور یک نوع حضور و اطّلاعی ــ هر چند اجمالی ــ داشتند. البتّه در بسیاری از مسائل به طور تفصیلی وارد نمیشدند، در بعضی موارد آدمِ پُرحوصله‌ای هم نبودند، امّا فی‌الجمله از بسیاری از امور کشور اطّلاع داشتند. به هر حال، ایشان نقش بی‌بدیلی داشتند؛ آنچه میتوانم بگویم این است که جای ایشان را هیچ چیزی پُر نمیکند.