اگر ما دیدیم که حج جنبه‌ی مادّی و ظاهرسازی و دوری از معنویّت پیدا کرد، اگر دیدیم در سفر حج رفتارهایی که برای خودمان انتخاب میکنیم یا بر ما تحمیل میکنند، ضدّ معنویّت است، باید بدانیم از فلسفه‌ی حج دور افتاده‌ایم. این کسانی که حج را، ایّام حج را به میزان زیادی صرف چیزها و کارهایی میکنند که در جهت مقابل معنویّت است، غرق شدن در مادّیّت است و دوری از خدا است، اینها در حقیقت بدون اینکه خودشان بدانند، بدون اینکه ملتفت بشوند، دارند خودشان از آن سرمایه‌ای که خدای متعال در حج به آنها هدیه کرده است، کم میکنند؛ خیال میکنند چیزی به دست می‌آورند، در حالی که دارند چیزی از دست میدهند، و هدیه‌ی معنوی را دارند با غرق شدن در مادّیّات ناقص میکنند.

«3»