بیانات سال 1374
خب حالا میخواهیم بپردازیم به اینکه امروز این حوزه چگونه است، فردا چگونه باید باشد یا چگونه خواهد بود. امروز حوزه نسبت به گذشته خیلی پیشرفت کرده است، هیچ کس نمیتواند این را منکر بشود؛ یعنی اگر ما قدر مطلق را حساب کنیم، قابل مقایسهی با گذشته نیست. همانطور که حضرت آیتاللّه مشکینی الان فرمودند، کمّاً و کیفاً این حوزه پیش رفته است. آن روز چهارصد نفر طلبه داشت، امروز هزاران طلبه و فاضل هستند؛ فضلای امروز از فضلای آن روز کمتر نیستند؛ طلّاب امروز بعضیشان از طلّاب آن روز کمشوقتر نیستند؛ بعضی اوقات کاری که فضلای امروز و طلّاب امروز میکنند، دهها برابر کاری که آن روز طلّاب و فضلا میکردند، اهمّیّت عملی و بعضاً علمی دارد؛ اینجوری است؛ یعنی کسی نمیتواند بگوید حوزه دچار عقبگرد است؛ نه، از این جهتی که داریم عرض میکنیم، حوزه پیشرفت کرده است. حرفهای گذشتگان هم دست علمای امروز هست. کتاب مکاسبی که امروز شما میخوانید، درس خارج شیخ17 است که عالیترین تحقیقات شیخ همینها است؛ کفایهای که شما میخوانید، اوج افکار اصولی محقّق خراسانی18 است. اگر طلبهی کفایهخوان ما، امروز کفایه را که میخواند بفهمد، این یعنی مثل اکابرِ شاگردان آخوند که آن روز آن حرفها را بلد شدهاند، بلد شده؛ منتها اینها امروز پلّهی آخر نیست، آن روز پلّهی آخر بود. بنابراین حوزه در فقه و اصول و در کار حوزهای کمّی و در تبلیغات و در گسترش خود حوزه و در گسترش آن در اطراف عالم و در مسئولیّتهایی که بر عهده گرفته، با گذشته تفاوت زیادی دارد و پیشرفت زیادی کرده است؛ به عنوان قدر مطلق، اینجوری است.