درباره‌ی امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة و السّلام) قریب 1۴00 سال است که گویندگان و نویسندگان و متفکّران، شعرا و مرثیه‌سرایان و مادحان اهل‌بیت و همه ــ از مسلمان و غیر مسلمان، از شیعه و غیر شیعه ــ سخن گفته‌اند و تا ابدالدّهر هم خواهند گفت؛ ولی درباره‌ی این بزرگوار به قدری دایره‌ی سخن گسترده است که از هر طرف وارد شویم، ناگفته‌هایی را مشاهده میکنیم. من فکر میکردم درباره‌ی شخصیّت این بزرگوار که اگر بخواهیم یک جمع‌بندی‌ای از شخصیّت امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة و السّلام) امروز ارائه بکنیم، چه باید بگوییم؟ منظورم آن جوهر ملکوتی و غیر قابل دستیابی آن انسان الهی که امثال بنده به آن راهی نداریم، نیست؛ منظورم همان بخشی از چهره‌ی او و هویّت او و شخصیّت او است که انسانها میتوانند درباره‌ی آن ببینند، بیندیشند و احیاناً سرمشق بگیرند. دیدم کار یک خطبه و یک ساعت نیست؛ ابعاد خیلی عظیمی دارد این شخصیّت: هو البحر من ایّ النّواحی اتیته.2 نمیشود جمع‌بندی دست مخاطب داد که بگوییم امیرالمؤمنین این است. بله، میتوانیم از ابعاد مختلف وارد بشویم و به قدر فهم خودمان و همّت خودمان و بصیرت خودمان یک چیزی درباره‌ی این بزرگوار عرض کنیم.

«3»