خود فقط الهی است؛ جامع بین درون و برون، جامع بین افق ظاهر و باطن، روح و جسم - از ضرر برگشت.

امروز بحمداللَّه حجّ ما، با حجّ سالهای گذشته قبل از انقلاب مبارک اسلامی، خیلی تفاوت دارد. مردم با یک قصد حرکت میکنند. حج، اصلاً به معنای قصد است. مردم با یک نیّت راه میافتند و هدفی را دنبال میکنند؛ لااقل وجه غالب این است. این را باید تقویت کرد. آن جنبه اوّل را هم باید تقویت کرد.

عزیزان من ! تجربه‌ی کاری ما این است. حال بگذریم از مفاهیم و معلومات و دانسته‌هایی که علما بلدند و به دیگران، به ما و به همه یاد دادند. غیر از آنها، تجربه کاری ما این است که اگر ملتی که در راه صلاح و فلاح و انقلاب و تحوّل حقیقی حرکت میکند، از معنا صرف‌نظر کرد و دور معنویت خط کشید - اگر بهره خود را از معنویت نبرد - در جهت سیاسی و مادّی هم استفاده نخواهد کرد.

اگر رهبر این انقلاب، مردی مثل آن انسان معنوی، آن عارف خالص پاکباخته دلسوخته نبود، این انقلاب هم به این‌جاها نمیرسید. هرچه هم عاقلانه و حکیمانه حرکت میشد، این‌گونه نمیشد. پشتوانه و مغز معناست که قشر مسائل اجتماعی و فردی و سیاسی و غیره را جان میدهد و رنگ و جلا میبخشد. بدون آن نمیشود. مایه اصلی، معنویت و ارتباط با خدا و توجّه به خداست. لذا در حج به این بخش هم بایستی حداکثر اهتمام شود. نه این‌که ما میگوییم ارتباط بر قرار کنیم، کار سیاسی بکنیم، برائت