ببینید، نکته‌ای در سوره مبارکه حمد هست که من مکرّر در جلسات مختلف آن را عرض کرده‌ام. وقتی که انسان به پروردگار عالم عرض میکند « ﴿اهدنا الصّراط المستقیم » ﴾ -^[1] ما را به راه راست و صراط مستقیم هدایت کن - بعد این صراط مستقیم را معنا میکند: « ﴿صراط الّذین انعمت علیهم » ﴾ ؛^[2] راه کسانی که به آنها نعمت دادی. خدا به خیلیها نعمت داده است؛ به بنی اسرائیل هم نعمت داده است: « ﴿یا بنیاسرائیل اذکروا نعمتی الّتی انعمت علیکم ﴾ ».^[3] نعمت الهی که مخصوص انبیا و صلحا و شهدا نیست: « ﴿فاولئک مع الّذین انعم‌اللَّه علیهم من النّبیّین والصّدّیقین والشّهداء والصّالحین ﴾ ».^[4] آنها هم نعمت داده شده‌اند؛ اما بنیاسرائیل هم نعمت داده شده‌اند.

کسانی که نعمت داده شده‌اند، دوگونه‌اند:

یک عدّه کسانی که وقتی نعمت الهی را دریافت کردند، نمیگذارند که خدای متعال بر آنها غضب کند و نمیگذارند گمراه شوند. اینها همانهایی هستند که شما میگویید خدایا راه اینها را به ما هدایت کن. « غیرالمغضوب علیهم »، با تعبیر علمی و ادبیش، برای « ﴿الّذین انعمت علیهم » ﴾ صفت است؛ که صفت « الّذین »، این است که « ﴿غیرالمغضوب ﴾