در سالهای متمادی دیگر، حتی اسمی از آراءِ مردم و ادّعا و افتخار به این حرفها هم دیگر باب نبود؛ همه‌چیز صوری و دروغین بود؛ مصنوعی و ساختگی بود؛ هم در دوران دیکتاتوری صریح، که عبارت بود از دوران رضاخانی و اواخر دوران محمّدرضا؛ هم در دوران میانه که یک مقدار پوشیده و خفی بود، مردم رأیی نداشند، مجلس وجود نداشت، نماینده‌ای نبود؛ دستوری و فرمایشی بود. انسان وقتی تاریخ آن دوره را میخواند - حالا برهه‌ای را که خود ما در این اواخر شاهدش بودیم، و نیز آن قبلیها را هم وقتی انسان میخواند - میبیند که چگونه بوده است. از مدّتی قبل از آن که وقت انتخابات شود، انتخابات فراهم میکردند؛ کار محافل شروع میشد؛ اصرارها، التماسها، تقرّبها، خوش‌رقصیها؛ برای این که خود را در لیست دولت داخل کنند؛ صریح میگفتند لیست دولت، لیست دربار؛ حیا هم نمیکردند ! انقلاب اسلامی در میان کارهای عظیمی که در این کشور و در تاریخ ما انجام داد، این کار عظیم را هم انجام داد که مردم ما طعم حکومت مردم در وضع قوانین را چشیدند. شما نماینده مردمید؛ این سالیان و دوره‌هایی که بر این مجلس محترم و کم نظیر در عالم گذشته است، حقیقتاً سالهای مهمّی در تاریخ ما بوده است. مردم با انگیزه‌های خودشان، با سلایق خودشان، با اراده

«3»