که من و شما حسابش را نکرده‌ایم؛ من و شما زحمتش را نکشیده‌ایم. ما که میدانیم؛ حالا ممکن است گاهی بعضیها دورا دور خیال کنند که این ما بودیم که مثلاً فلان گشایش جهانی را، فلان گشایش منطقه‌ای را و فلان گشایش ملی را انجام دادیم. ما خودمان که دور هم مینشینیم، میدانیم که این کمک الهی بود. باید این کمکهای « من حیث لا یحتسبِ » ( ۵ ) پروردگار را باور کنیم. این بر اثر همان مایه توکّل و ایمانی است که بحمداللَّه خدای متعال در دست‌اندرکاران مشاهده میکند. آن صدقی که خدای متعال در یک ملت و در یک مجموعه خدمتگزار و در یک مجموعه عمل کننده ملاحظه کند، خیلی به داد آن مجموعه و آن ملت خواهد رسید و به او کمک خواهد کرد.

عزیزان من ! به نظر من، راه دینداری، راه توکّل به خدا و راه اعتماد به وعده الهی است. « ولو انّ اهل القری امنوا و اتّقوا لفتحنا علیهم برکات من السّماء و الارض » ( ۶ )؛ ایمان و تقوا، راههای طبیعی را هم باز میکند، مشکلات طبیعی را هم برطرف میکند؛ مشکلات جهانی را هم برطرف میکند؛ خطرهای بزرگ را هم برطرف میکند و گشایشهای فراوان به وجود میآورد. این یک طرفِ قضیه است؛ یک طرف هم مردم قرار دارند. ذخیره معنوی شما، یکی توکّل به

«6»