خواهند شد؛ مثل تیهِ بنیاسرائیل: « ﴿اربعین سنةً یتیهون فیالارض ﴾ »؛^[1] بنیاسرائیل به دست خود دچار سرگردانی و بیابانگردی شدند. بنیاسرائیل میتوانستند مانع بروز آن سختی و تلخی شوند؛ میتوانستند مدّت آن را کوتاهتر کنند؛ میتوانستند مدّت آن را با ضعفهای خود طولانیتر کنند. سرنوشت ما هم همین است. برای مسلمانان هم، جهت آفرینش بشر، بعثت و فلسفه اعزام رسل و انزال کتب از سوی پروردگار، هم بیان و هم تعیین شده است. خود انسانها هستند که میتوانند این راه را طولانی یا کوتاه کنند؛ میتوانند خود را زودتر یا دیرتر به مقصد برسانند.

در سنّت الهی، اراده انسان تعیین کننده است. این‌که اسلام انسانها را به مجاهدت دعوت میکند - « ﴿و جاهَدوا فی‌سبیل‌اللَّه ﴾ »^[2] یا « ﴿و جاهِدوا فیاللَّه حقّ جهاده ﴾ »؛^[3] یعنی همه ظرفیت خود را در راه مجاهدت مصرف کنید - به خاطر این است که اگر به این توصیه الهی عمل کردیم، به هدف الهی زودتر خواهیم رسید. هدف الهی، ثابت و قطعی و تخلّف‌ناپذیر است. اگر ما عمل نکنیم، دیگران میآیند و عمل میکنند: « ﴿من یرتدّ منکم عن دینه فسوف یأتی اللَّه بقومٍ یحبّهم و یحبّونه ».^[4] ﴾ خدای متعال