که اصلاً منشأ آزادی در اسلام چیست - از اول چنین پیشفرضی نداریم که یک آزادی مطلق حق انسان است، متعلق به انسان است، برای انسان ارزش است، حالا بگردیم ببینیم که استثناها کدام است، « ما خرج بالدّلیل » ها کدام است؛ نخیر، قضیه اینجوری نیست. ما از محدودیت نترسیم. همان طور که عرض کردم، اولین محدودیت ما که درباره‌ی مباحث آزادی در اسلام حرف میزنیم، این است که میگوئیم در « اسلام »؛ یعنی از اول، چهارچوب درست میکنیم؛ از اول برایش محدوده درست میکنیم. آزادی در اسلام به چه معناست ؟ این خودش شد محدوده. نه، بحث ما اصلاً این است.

در آیه‌ی معروف سوره‌ی مبارکه‌ی اعراف میفرماید: « ﴿الّذین یتّبعون الرّسول النّبىّ الأمّىّ الّذی یجدونه مکتوبا فی التّوراة و الانجیل یأمرهم بالمعروف و ینهاهم عن المنکر و یحلّ لهم الطّیّبات و یحرّم علیهم الخبائث و یضع عنهم اصرهم و الأغلال الّتی کانت علیهم ﴾ ».( 4 ) این واضح‌ترین آیه در قرآن برای آزادی است، که « اصر » را برمیدارد. « اصر » آن طنابهائی است که به پایه‌ی خیمه میبندند تا باد آن را نبرد؛ یعنی آن را متصل میکند به زمین. « ﴿و لکنّه اخلد الی الأرض ﴾ »؛( 5 ) این اخلاد الی الأرض است. « اواصر » ما آن چیزهائی است که ما را میچسباند به زمین، مانع پروازمان میشود. « غل » هم که غل است دیگر، غل و زنجیر است؛ که پیغمبر آمده است غل و زنجیر را بردارد. در همین آیه، قبل از آنکه « یضع عنهم اصرهم و الأغلال الّتی کانت علیهم » را بگوید، میگوید: « و یحلّ لهم الطّیّبات و یحرّم علیهم الخبائث ». خب، حلال و حرام یعنی چه ؟ حلال و حرام یعنی حد گذاشتن، منع کردن؛