به معنای حقیقی کلمه " امّت اسلامی " را تشکیل بدهیم - که متأسّفانه تا حالا ما مسلمانها این توفیق را پیدا نکردیم و به این بلوغ سیاسی و فکری و اخلاقی نرسیدیم - و بتوانیم مجموعه‌ی مسلمانها از اقصای شرق عالم تا منتهای غرب عالم اسلامی یک امّت باشیم، ولو با دولتهای مختلف، آن روز خواهیم فهمید که حج چگونه مایه‌ی اقتدار و استحکام و اعتلا و آبرومندی این امّت است.

امروز هم نظام جمهوری اسلامی با این چشم باید به حج نگاه کند: وسیله‌ی اقتدار؛ چه‌جور اقتداری ؟ آیا مراد ما از این اقتدار، شبیه اقتدارهای مادّی و سیاسی و نظامی، یا حتّی از قبیل اقتدارهای نرم‌افزاری، مثل اقتدار فرهنگی [ و ] اقتدار زبان است ؟ نه، خیلی بالاتر از این است. حجّ علاوه بر اینکه اقتدار سیاسی دارد، علاوه بر اینکه اقتدار فرهنگىِ نظام اسلامی را به دنیا نشان میدهد، اقتدار معنوی دارد؛ یعنی انسانها را از درون میسازد، آماده‌ی عبور از موانع دشوار میکند، چشم آنها را به حقایقی باز میکند که بدون حضور در عرصه‌ی حج این حقایق دیدنی نیست، لمس کردنی نیست؛ آنجا است که انسان میفهمد برخی از حقایق معنوی اسلام را، حقایق تربیتی اسلام را؛ یک چنین چیزی است حج.

یکی از لوازم حجِّ به معنای درست کلمه، این است که حجّاج در عرصه‌ی حج و در میدان این فریضه‌ی بزرگ اسلامی، به معنای واقعی کلمه برادرانه با هم رفتار کنند؛ به چشم برادر به یکدیگر نگاه کنند، نه به چشم بیگانه، نه به چشم دشمن؛ به چشم کسانی به هم نگاه کنند که به سمت یک هدف در حال حرکتند؛ یک چیز را میجویند؛ بر گرد یک محور حرکت میکنند.