رفت، این سخت است امّا او در جوار نعمت الهی است. ما هم خواهیم رفت، خدا به ما رحم کند؛ با این همه گرفتاری، با این همه مشکلات. خدای متعال آنها را از دنیای آلودگی‌ها، در بهترین جا و بهترین وضعیّت نجات داد؛ در حال عبادت. بعضی در حال گناه میمیرند، بعضی در حال زندگی معمولی روزمرّه میمیرند، بعضی در حال ناشکری میمیرند؛ این‌جور مردن‌ها مردن‌هایی است که واقعاً برای صاحبانش مصیبت و عزا است؛ امّا بعضی در حال ذکر الهی میمیرند، در حال توجّه به خدا از دنیا میروند. این برای صاحبان این متوفّی‌ و از دست رفته، مایه‌ی تسلّا و مایه‌ی راحت است. این یک بُعد مسئله است.

یک بُعد دیگر مسئله، مسئله‌ی امّت اسلام است. امّت اسلامی در ابعاد وسیع خود نسبت به این حادثه داغدار شد. خب شهدای ما، شهدای منا و شهدای مسجدالحرام برروی هم حدود ۴۷۰ یا مثلاً ۴۸۰نفر بودند، ولی آنچه از آمارها به‌دست می‌آید، مجموع شهدا از کشورهای مختلف، در حدود هفت‌هزار نفرند ! این رقم خیلی رقم بالایی است. چرا در کشورهای دیگر، دولتها، خانواده‌ها، ملّتها عکس‌العمل نشان ندادند نسبت به این حادثه ؟ این چه بلای بزرگی است که جان امّت اسلامی را فراگرفته ؟ این، مصیبتِ بزرگ است. دولتها دچار رودربایستی سیاسی‌اند، دولتمردان کشورهای مختلف احیاناً اسیر پول و قدرت و روابط سیاسی و مانند اینها هستند، [ امّا ] دانشمندانشان چرا ساکت ماندند ؟ علمایشان چرا حرف نزدند ؟ فعّالان سیاسی چرا صحبت نکردند ؟ روشنفکرانشان چرا مقاله ننوشتند، اعتراض نکردند، حرف نزدند ؟ البتّه در کشورهای دیگر، به تعداد شهدای ما شهید