در حج، عنصر تقوا و ذکر و حضور و خشوع و توجّه به حقّ متعال، متکفّل مقابله با تهدید اوّل است؛ و عنصر تجمّع و وحدت و احساس عظمت و قدرت در امّت بزرگ اسلامى که حج مظهر آن است، عهدهدار مقابله با تهدید دوّم. هر چه این دو جنبه در حج تقویت شود، مصونیّت و مقاومت افراد و جامعههاى اسلامى در مقابل آن دو گونه تهدید بیشتر خواهد شد و هر گاه یکى از این دو جنبه یا هر دو ضعیف یا منتفى گردد، به همان نسبت، امّت اسلامى ــ چه افرادش و چه ملّتها و کشورهایش ــ آسیبپذیرتر میگردند.