سه جهت را در باب دعا من عرض میکنم. اگرچه درباره‌ی دعا فواید و آثار و برکات بیشتری از آنچه بنده عرض میکنم، وجود دارد، لکن این سه نکته و سه فایده برای دعا مهم است. یکی این است که ما به درگاه حقّ متعال دعا که میکنیم، در حقیقت از وسیله‌ای برای رسیدن به حوائج خودمان استفاده میکنیم و راهی به سوی این حوائج را داریم میپیماییم؛ این یک جور دعا کردن است؛ دعا برای گرفتن مقصود. این جور نیست که کسی گمان کند که همه‌ی مقاصد به وسیله‌ی ابزارهای مادّی یا وسایل مادّی برای انسانها قابل دسترسی است؛ چیزهایی را انسان با دعا باید به دست بیاورد. البتّه دعای تنها، دعای بدون عمل که انسان درِ عمل را ببندد و به دعا اکتفا کند هیچ فایده‌ای ندارد امّا در کنار عمل، در کنار اقدام، در کنار به کار انداختن همّت و نیروها و تلاش، خواستن از خدا را هم قرار بدهیم؛ این دعا حاجات را برای انسان برآورده میسازد. لذا ملاحظه میکنید که پیغمبر اکرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) در میدان جنگ، بعد از آنکه همه‌ی کارها را انجام داده است، دعا هم میکند. و این یکی از وظایف ما است که دعا کنیم که از این راه به حاجات و اهداف و مقاصد خودمان نائل بشویم؛ این هم یک وسیله‌ای است در کنار وسایل دیگر. به قول بزرگان از محقّقین و متفکّرین ما، همچنان‌که در عالم وجود، خدای متعال ده‌ها وسیله قرار داده است و سبب‌ها و علّتها را، این هم یکی از سبب‌ها است. در بسیاری از دعاها، همین حاجت خواستن و مقصود خواستن مطرح میشود. مثلاً فرض بفرمایید در همین دعای سحر ماه مبارک رمضان که دعای بسیار عالی‌المضمونی هم هست، بعد از آنکه خدای متعال را به اسماء و صفات سوگند میدهد، بعد از این همه قسم دادنِ خدای متعال، میگوید که دعا کن به آنچه میخواهی و مقاصد خودت را از خدا بخواه؛ این دعا مستجاب میشود. لذا در یک روایتی از امیرالمؤمنین (علیه الصّلاة و السّلام) نقل شده است که فرمود: اِدفَعوا اَمواجَ البَلاءِ عَلَیکُم بِالدُّعاءِ قَبلَ وُرودِ البَلاء؛4 پیش از آنکه بلا بر شما وارد بشود، با دعا بلا را دفع کنید. اینها واقعیّت است. این البتّه به این معنا نیست که هرچه شما خواستید و هر جور آن را با خدای متعال در میان گذاشتید، این برآورده خواهد شد؛ نه، شرایطی دارد، آدابی دارد؛ مثل همه‌ی اسباب عادّی، مثل همه‌ی خواستن‌ها. از یک دوستتان هم اگر شما یک چیزی بخواهید، آدابی دارد، تشریفاتی دارد. ادب مخصوص دعا را اگر کسی به کار بگیرد و عمده‌ترین این آداب این است که انسان به خدای متعال توجّه کند و با همه‌ی دل از خدا بخواهد؛ آن وقتی که قلب انسان رقیق میشود، آن وقتی که توجّهی پیدا میشود، وقت دعا است آن وقت اگر از خدا بخواهد، غالب این است که مقصود برآورده میشود؛ مگر مواردی که در علم الهی مصالحی وجود دارد، آن مصالح را ما نمیدانیم و خدای متعال به خاطر دعای من و شما، مصالح عمومی آفرینش را یا مصالح یک ملّت را به هم نمیریزد. آنجایی که سر راه این خواسته‌ی ما مصلحت بزرگی مانع نباشد، آنجایی که توجّه لازم را ما در حال دعا داشته باشیم، این دعا یا زود و یا دیر مستجاب خواهد شد.

«3»