خب، وقت گذشت. البتّه روز ماه رمضان است و بنده بر خلاف رسم خودم که بنا دارم خطبه‌ها را کوتاه کنم، امروز نه، اصراری بر این معنا نیست؛ روز امیرالمؤمنین است و امشب هم شب بیست و سوّم ماه رمضان و قویّاً محتمل است که شب قدر باشد؛ عیبی ندارد که یک قدری با این معارف الهی، دلها روشن بشود. این، اجمالی از زندگی امیرالمؤمنین. البتّه اگر ما بخواهیم ما روایات مربوط به زندگی آن بزرگوار و اخلاقیّات و فضایل و مناقب آن بزرگوار را خلاصه کنیم، شاید صد برابر این چیزی میشود که من آمدم اینجا خواندم و از طرق شیعه و سنّی نقل شده. باید در این راه حرکت کنیم و برویم. این بزرگوار یکی از معجزات خدا در تاریخ بود. حادثه‌ی شگفت‌آور، وجود این بزرگوار بود؛ و حادثه‌ی شگفت‌آور دیگر این بود که قدر امیرالمؤمنین را در زمان خودش ندانستند؛ این هم واقعاً از آن حوادث شگفت‌آور و تلخ است. کار را به جایی رساندند که آن طوری که در نهج‌البلاغه و احوال آن بزرگوار هست، مکرّر ایشان در زمان حکومت خودشان، از دست مردم به خدای متعال شِکوه میکردند! دل آن بزرگوار پُر از خون بود. با این‌همه سعه‌ی صدر، با این‌همه گذشت در راه خدا و در راه احکام الهی، این بزرگوار در نهایت ضیق و عسرت قرار گرفته بود در دوران زندگی‌اش؛ و بالاخره مثل این روزها هم بود که آن بزرگوار به لقاء خدای متعال پیوست.

«15»