آیه‌ی دوّم دنباله‌ی این آیه است که البتّه مقدار زیادی درباره‌ی این آیه هم صحبت کردیم که امروز ان‌شاءاللّه سخن را در ذیل این آیه به پایان میبریم: اَلَّذی جَعَلَ لَکُمُ الاَرضَ فِراشًا؛ آن که زمین را برای شما بستری قرار داد. این « اَلَّذی » دنباله‌ی آن « اَلَّذی خَلَقَکُم» در آیه‌ی قبل است؛ یعنی بندگی کنید و عبودیّت کنید خدایی را که شما را و گذشتگانتان را آفرید و زمین را برای شما بستری قرار داد؛ این، عطف به مطالب آیه‌ی قبل است. وَ السَّماءَ بِناءً؛ و آسمان را بنای استواری قرار داد؛ که شرح اینها را در جلسه‌ی قبل داده‌ام. وَ اَنزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً؛ و از آسمان آبی بر زمین فرو بارید این همکاری و هماهنگی قوانین طبیعت میان زمین و آسمان که این بارانی که از آسمان میبارد، معلول همکاری و تجاوب2 چندین عامل زمینی و آسمانی است: دریاها، تابش خورشید بر آنها، تبخیر آب دریاها، بعد تشکیل ابرها، بعد جابه‌جا کردن بادها و این عوامل گوناگونی که در ایجاد فشار و ایجاد باران مؤثّر است و بالاخره فرو باریدن آب پاکیزه‌ای از آسمان که همان باران است و این آب، مایه‌ی حیات انسان است. همین آبی که از آسمان می‌آید چه آنچه در سدها ذخیره میشود، چه آنچه در زیر زمین انبار میشود، چه آنچه بر روی زمین جاری میشود، چه آنچه مستقیماً بر روی کشتها و زرعها و جنگلها و زمینهای شما میبارد زمین را برای شما زنده میکند. این آبی که مایه‌ی حیات شما و حیات زمین است که این هم یکی از نشانه‌های قدرت الهی است، یکی از آن سرچشمه‌های اصلیِ نشان‌دهندگیِ تدبیر خلقت آفرینش عالم است. فَاَخرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزقًا لَکُم؛ پس به وسیله‌ی این آب از میوه‌ها برای شما مایه‌ی ارتزاقی پدید آورد. البتّه این «ثمرات» یعنی همه جور محصولی که از زمین به دست می‌آید؛ چه محصولی که شما بدون واسطه از آن استفاده میکنید، مثل اینکه مثلاً از گندم یا سبزیجات یا میوه به طور بی‌واسطه استفاده میکنید و ارتزاق میکنید؛ یا آن چیزهایی که باواسطه مایه‌ی ارتزاق شما است؛ مثلاً حیوانات از آن ارتزاق میکنند، بعد حیوانات میشوند وسیله‌ی ارتزاق شما مثلاً؛ یا از موادّی که در طبیعت به وجود می‌آید، موادّ غذایی دیگری برای شما ایجاد میشود. فرض کنید قند برای شما به وجود می‌آید یا چربی مثلاً که مایه‌ی ارتزاق شما است و از این قبیل موادّ لازم به وجود می‌آید؛ اینها باواسطه به دست شما میرسد. فرضاً دانه‌ها را میفشرند، چربی برای شما میگیرند؛ یا از چربی حیوانات استفاده میکنید و از این قبیل که همه‌ی آنچه شما برای ارتزاق خودتان و بقای حیات جسمانی خودتان نیاز دارید، درحقیقت از زمین و به برکت همان آبی است که خدای متعال از آسمان بر شما فرو میریزد. خب، خدایی که دارای این خصوصیّات است، او را عبادت کنید.

«4»