حکومت اموی و عبّاسی را ما نظام اسلامی نمیدانیم؛ آن هم نظام پادشاهی است، شاهنشاهی است، منتها یک نوع دیگر، یک شکل دیگر. حکومت هارون‌الرّشید یا عبدالملک یا هشام و امثال اینها چه فرقی با حکومت اردشیر درازدست و مانند اینها دارد؟ چون اسمشان مسلمان است، مگر حل میکند مسئله را؟ حکومت سلطان محمود غزنوی در این کشور، چه فرقی دارد با حکومتهای جبّارانی که در گذشته بودند؟ غزنویان با ساسانیان چه تفاوتی دارند از لحاظ حاکمیّت؟ تفاوتی که وجود دارد، مربوط به فضای اسلامی است؛ فضای اسلامی، سلطان محمود غزنوی را هم وادار میکند که نمازش را بخواند؛ آن کسی هم که در ظلّ حکومت او است، او هم نمازخوان بار می‌آید؛ این که ربطی به سلطنت سلطان محمود ندارد؛ این به برکت همان مقداری از اسلام است که وجود دارد.

«3»