از اینجا شما ملاحظه بفرمایید که دردهای همیشگی بشر همینها است. درد بشر خودخواهی است، خودپرستی است؛ درد بزرگ بشریّت سر تافتن از اطاعت خدا است؛ درد بزرگ بشریّت ظلم است؛ این است که بعضی از افراد در محیط بشری، خود را بر بعض دیگر برتر بشمرند؛ تبعیض است. این دردهای بشری از اوّل خلقت انسان، از زمان حضرت آدم و از ماجرای پسران آدم تا همیشه در دنیا وجود داشته است. درد بزرگ انسان جهل است که بر اثر جهالت، بر اثر ناآگاهی راه را خطا میکند و راه هدایت را نمی‌شناسد؛ پیغمبران را نمی‌شناسد؛ با کوته‌بینی خود، آنچه را ناصواب است، صواب میپندارد. در همین سوره‌ی مبارکه‌ی علق، باز بلافاصله بعد از افتتاح سوره [میفرماید]: اٍّق‌رَأ وَ رَبُّکَ الاَکرَم؛7 خدای تو کریم‌ترین است و نشانه‌ی کرم او این است که: اَّلَّذی عَلَّمَ بِالقَلَم؛8 تعلیم انسان، آگاهی دادن انسان، قلم را سپردن به انسان، در این سوره یادآوری شده است.

«2»