دین را در اقطار کشورهای اسلامی شمشیر نبُرد. شمشیر نمیتواند ایمان را در دلها برویاند؛ آنچه میتواند گل ایمان را در دلها سبز کند، موعظه است، تبیین احکام و معارف الهی است، زندگی به سیرهی انبیا و اولیا است که علما داشتند و علما کردند؛ و امروز بحمداللّه در اقطار عالم اسلام، تفکّر اسلامی همه جا زنده است. در یکی دو قرن اخیر که احساسات آزادیخواهانه در ملّتها بیدار شد، علما بودند در کشورهای مختلف که پیشاهنگ و پیشقراول نهضتهای موفّق شدند. نهضتهای دیگری هم در کشورهای اسلامی بود که در صفوف مقدّم آن، علمای دین قرار نداشتند که آنها غالباً یا عموماً به نتیجه نرسید.