دشمنان کوشش کردند علما را از صحنهها کنار ببرند، آنها را به کنج مساجد مکتفی2 کنند و در آنجا منزوی کنند و در بُرههای از زمان تا حدود زیادی هم توفیق پیدا کردند. و در همان بُرهه، مردم از آگاهیهای دینی و حرکت عظیم دینی محروم شدند. این هم یک باب و فصل طولانی است. یا تلاش کردند عناصری را از میان روحانیّون به خودشان جذب کنند، آنها را اغفال کنند یا بخرند، در اختیار اهداف خبیث خودشان قرار بدهند که آن هم یک فصلی است جداگانه امّا حرکت عمومی علمای اسلام بخصوص در دنیای تشیّع، به برکت فرهنگ معارضه و انقلابی تشیّع، در خدمت مردم، در مقابلهی با استبداد و استعمار و ظلم و مانند این چیزها بود. کار به آنجا رسید که بحمداللّه این نهضت عظیم ملّت ایران به پیروزی رسید و حکومتی بر مبنای دین به وجود آمد؛ بعد از چند صد سال تحقیر اهل دین، مسلمانها و متدیّنین عزّت نفْس پیدا کردند، احساس سربلندی کردند، زنده شدند و احساسات اسلامی و شعور اسلامی و هویّت اسلامی در دنیای اسلام پیدا شد.