خب، حالا اوّل ماه چه جوری ثابت میشود برای انسان؟ چند راه دارد، پنج شش راه ذکر کرده‌اند: یکی رؤیت است؛ خود شما بروید و استهلال کنید؛ البتّه به شرط اینکه جای ماه را بدانید و وارد باشید؛ این یک مقدار آشنایی را لازم دارد. من پارسال عرض کردم از قول یکی از علمای تهران که مرحوم شده خداوند رحمتش کند ایشان میگفت روز آخر ماه رمضان، در مدرسه‌ی بزرگ آخوند در نجف، روی پشتِ‌بام طلبه‌ها داشتند استهلال میکردند؛ یک مرد مسنّی هم نشسته بود، بساط افطارش را پهن کرده بود، [امّا] استهلال نمیکرد. طلبه‌های جوان یک طرف ایستاده بودند، یک گوشه‌ای را داشتند مثلاً نگاه میکردند. بعد هم ماه را دیدند، به همدیگر نشان دادند، این گفت آنجا است و دقّت کردند و بالاخره در یک نقطه‌ای ماه را پیدا کردند. بعد که خواستند از پشتِ‌بام پایین بروند، از پهلوی این آقا عبور میکردند؛ یکی گفت که مثلاً آشیخ محمّد، تو نیامدی استهلال بکنی؟ گفت: شما حالا ماه را دیدید؟ گفتند که بله. گفت: کجا بود؟ گفتند: آنجا. یک سری تکان داد و گفت حالا آن طرف را نگاه کنید؛ نگاه کردیم، دیدیم ماه آنجا است! نیم ساعت مثلاً همه خودشان را سرگرم کرده بودند، یک چیزی هم دیده بودند، خیال کرده بودند این ماه است؛ چند نفر آدم به همدیگر نشان داده بودند و باورشان آمده بود که ماه را دیده‌اند! گفت نه، این ماه [است]؛ نگاه کردیم، دیدیم بله، ماه خیلی بلند و خوب و روشن و بی‌غبار دیده میشود.

«7»